Χρήσιμη, βοηθητική αποσαφήνιση εννοιών

Χρήσιμη, βοηθητική αποσαφήνιση εννοιών

Στο πλαίσιο της παρουσίασης της νέας πρότασης του Κόμματος για το «Ενιαίο Δωδεκάχρονο Σχολείο Σύγχρονης Γενικής Παιδείας» θεωρούμε σκόπιμο για ουσιαστικούς λόγους να αποσαφηνίσουμε ορισμένες βασικές έννοιες που χρησιμοποιούνται στο κείμενο, προκειμένου να διευκολύνουμε την παρακολούθηση των σύγχρονων εκπαιδευτικών προβλημάτων. Πρόκειται για έννοιες που χρησιμοποιούνται και από την πλευρά της αστικής τάξης και που συχνά στην καθομιλουμένη μοιάζουν να επικαλύπτονται ή τα όρια της σημασίας τους να είναι δυσδιάκριτα. Όμως, η παρακάτω αποσαφήνιση γίνεται για την καλύτερη κατανόησή τους και την παρακολούθησή τους στο κείμενο της πρότασης του ΚΚΕ.

• Παιδεία. Ο ελληνικός όρος Παιδεία έχει έννοια πλατύτερη της εκπαίδευσης, σαν καταστάλαγμα όλης της κοινωνικής διαδικασίας της αγωγής, που τελικά διαμορφώνει μια προσωπικότητα. Η Παιδεία δεν έχει στατικό χαρακτήρα, ακολουθεί και επιδρά με τη σειρά της στη ζωή της κοινωνίας. Κι απ' αυτήν την άποψη σχετίζεται με την ελληνική λέξη πολιτισμός, που δηλώνει το σύνολο των υλικών και πνευματικών κατακτήσεων της κοινωνίας.

• Εκπαίδευση. Ο όρος Εκπαίδευση, γενικά, δηλώνει την οργανωμένη/θεσμοθετημένη διαδικασία της μετάδοσης και αφομοίωσης των γνώσεων, των μεθόδων και των συνηθειών, που αποτελούν το βασικό μέσο προετοιμασίας για τη ζωή και την άσκηση της κοινωνικής εργασίας. Η εκπαίδευση υπηρετεί τους κάθε φορά κοινωνικούς σκοπούς της αγωγής και της μόρφωσης: Τι άνθρωπο θέλει να διαμορφώσει και διαπαιδαγωγεί η κοινωνία. Είναι μια διαδικασία που καθορίζεται από το επίπεδο της κοινωνικής ζωής, όχι μόνο των παραγωγικών δυνάμεων αλλά και των κοινωνικών σχέσεων, κι από τότε που θεσμοθετήθηκε μέσα στις οργανωμένες κοινωνίες έχει προφανή ταξικό χαρακτήρα.

• Μόρφωση. Η μόρφωση είναι το αποτέλεσμα άλλοτε της προσωπικής πρωτοβουλίας (αυτομόρφωση), άλλοτε της διαδικασίας της αγωγής και άλλοτε του θεσμοθετημένου εκπαιδευτικού συστήματος. Ο καπιταλισμός από τη γένεσή του διαμορφώνει όρους για την πιο οργανωμένη και συστηματική παροχή μόρφωσης, μέσα από την ίδρυση σχολείων που σε μια ιστορική πορεία μαζικοποιούνται. Οπωσδήποτε η εκπαίδευση δεν ταυτίζεται με τη μόρφωση, συμβάλλει όμως σημαντικά σ' αυτήν. Αποτελεί εκδήλωση της ανάγκης του ανθρώπου να επιδρά στο περιβάλλον και όχι να προσαρμόζεται παθητικά σε αυτό.

• Αγωγή. Ο όρος χρησιμοποιείται συχνά άλλοτε για να δηλώσει την παιδαγωγική πράξη, άλλοτε το αποτέλεσμά της. Γενικά, όμως, αποτελεί τη σκόπιμη και συστηματική προσπάθεια για τη διαμόρφωση της προσωπικότητας, προετοιμάζοντας για τις ανάγκες του κοινωνικού συστήματος. Η αγωγή διαφοροποιείται, όχι μόνο από τον ένα κοινωνικο-οικονομικό σχηματισμό στον άλλο, αλλά και μέσα στη συγκεκριμένη κοινωνία, σύμφωνα με την κοινωνική θέση του ανθρώπου μέσα σ' αυτήν. Ασκείται από την οικογένεια, τα εκπαιδευτικά και τα άλλα κοινωνικά ιδρύματα και τελικά την κοινωνία ως σύνολο, συμβάλλοντας στην αναπαραγωγή των κοινωνικών σχέσεων που κυριαρχούν σ' αυτήν, ξεκινώντας από τον τρόπο παραγωγής. Είναι αυτονόητο, αφού η αγωγή έχει πλατύτερη κοινωνική σημασία, να είναι καθοριστική και για το περιεχόμενο της μόρφωσης και της εκπαίδευσης.

• Μάθηση. Η έννοια αυτή αφορά περισσότερο τις ικανότητες του ανθρώπου που σχετίζονται με την αντίληψη, τη μνήμη, την εντύπωση, τη συνήθεια, τη δημιουργία απλών αντανακλαστικών, σύνθετων κινητικών και λεκτικών δεξιοτήτων κ.λπ. Οι θεωρίες που αφορούν τις λειτουργίες της μάθησης και τις ικανότητες του ανθρώπου σε κάθε ηλικιακή φάση είναι μια από τις σπουδαιότερες παραμέτρους της εκπαιδευτικής διαδικασίας.

Η μάθηση συντελείται και μέσα από την εκπαίδευση. Ο άνθρωπος μαθαίνει, ούτως ή άλλως, σε όλη τη διάρκεια της ζωής του. Στην πρόταση του Κόμματος για το σχολείο τονίζουμε χαρακτηριστικά:

«Η κριτική που ασκούμε ως Κόμμα στην αστική στρατηγική "της διά βίου μάθησης" αφορά την υποκατάσταση του σκοπού της εκπαίδευσης -που κατά τη γνώμη μας πρέπει να είναι η μόρφωση και η συνολική διαπαιδαγώγηση- από ένα επιμέρους τμήμα τους, αυτό της "μάθησης". Αφορά δηλαδή το σκοπό της εκπαίδευσης και όχι αν η μάθηση αφορά μια αναγκαία πλευρά της συνολικής γνωστικής διαδικασίας, όπως πράγματι είναι.

Διευκρινίζουμε εισαγωγικά ότι η μόρφωση αφορά τη διαδικασία κατάκτησης της γνώσης ως αντανάκλαση της ουσίας των φαινομένων, των σχέσεων ανάμεσα σε αυτά (νόμοι κίνησης της ύλης). Η μάθηση -ξεκομμένη από τη μόρφωση- αφορά κυρίως τη διαδικασία πρόσληψης πληροφοριών που έχουν πιο επιφανειακά και εφήμερα χαρακτηριστικά».

• Κατάρτιση. Η κατάρτιση αποτελεί πλευρά της εκπαίδευσης. Μπορεί επίσης να δοθεί άμεσα εντός της διαδικασίας της κοινωνικής παραγωγής. Δεν είναι τυχαίο ότι ο όρος αποσαφηνίζεται, ακριβώς όταν αναφέρεται σε πεδία επαγγελματικής φύσης της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Η εκπαίδευση μπορεί να εμπεριέχει -για συγκεκριμένους λόγους και στόχους- στοιχεία κατάρτισης, σε καμία περίπτωση όμως οι όροι εκπαίδευση και κατάρτιση δεν αλληλοκαλύπτονται.

Η λειτουργία της κατάρτισης αφορά στο πλαίσιο της εκμάθησης κάποιας δεξιότητας (πρακτικής ή πνευματικής) μέσα από τις διαδικασίες επίτευξης στενών, αυστηρά καθοδηγούμενων και περιορισμένων στόχων, σε αντιπαράθεση με τους ευρύτερους στόχους της εκπαίδευσης που επιτρέπουν την ευελιξία του τρόπου σκέψης και δράσης. Όταν η εκπαίδευση ταυτίζεται με την κατάρτιση, τότε μορφώνει μονομερώς, σ' εξάρτηση από τη συγκεκριμένη μελλοντική δραστηριότητα του μαθητευόμενου, αντί να μορφώνει ολόπλευρα και να συγκεντρώνει την πείρα του υλικού και πνευματικού πολιτισμού της κοινωνίας. Το ζήτημα, επομένως, αφορά το σκοπό της εκπαίδευσης και της αγωγής.

• Γνώση και πληροφορία. Γνώση είναι η αληθινή αντανάκλαση της πραγματικότητας στην ανθρώπινη συνείδηση. Η γνώση έχει μια σχετικά διαχρονική ισχύ και δεν συνδέεται με το εφήμερο της πληροφορίας, η οποία εξαντλείται σχεδόν με τη χρήση της. Φυσικά, η γνώση μπορεί να δώσει ένα μεγάλο μέρος πληροφοριών και αντιστρόφως μπορούμε να ισχυριστούμε ότι πολλές πληροφορίες μπορούν να οδηγήσουν (όχι όμως πάντα) στη σύνθεση γνώσεων.

Κυρίως, όμως, η γνώση είναι απόρροια έρευνας και συστηματικής πνευματικής προσπάθειας, ενώ η πληροφορία έχει το στοιχείο της ενημέρωσης.


Αναδημοσίευση από τον «Κυριακάτικο Ριζοσπάστη» της 9ης Μάρτη 2016