Έγινε «ένα» με τα παιδιά στο «σχολείο της χαράς»

ΒΑΣΙΛΙ ΑΛΕΞΑΝΤΡΟΒΙΤΣ ΣΟΥΧΟΜΛΙΝΣΚΙ

Ματιές στο έργο ενός ακόμα μεγάλου Σοβιετικού παιδαγωγού

Ο Β. Α. Σουχομλίνσκι

Στο πλαίσιο του αφιερώματος του Τμήματος Παιδείας και Έρευνας της ΚΕ του ΚΚΕ με τίτλο «Οκτωβριανή Επανάσταση και Παιδεία», διατρέξαμε μέχρι τώρα τη σκέψη του ίδιου του Λένιν, καθώς και μεγάλων παιδαγωγών και στελεχών του κόμματος των μπολσεβίκων γύρω από τα θέματα της εκπαίδευσης στο νεοσύστατο πρώτο εργατικός κράτος, είδαμε τα πρώτα βήματα που έγιναν για τη γενίκευση της μόρφωσης πλατιά για όλο το λαό και το θεωρητικό υπόβαθρο πάνω στο οποίο βασίστηκαν.

Η παιδαγωγική σκέψη, όμως, συνέχισε να αναπτύσσεται και τα επόμενα χρόνια στην ΕΣΣΔ και τα βήματα του σοβιετικού κράτους στον τομέα της εκπαίδευσης είναι αξιοθαύμαστα ακόμα και κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, αλλά και μετά από αυτόν.

Έτσι, στο σημερινό μας δημοσίευμα, στο πλαίσιο του αφιερώματος, συνεχίζοντας αυτό το πρώτο μέρος που διατρέχει τη σκέψη και τη συμβολή στελεχών του Κόμματος, μεγάλων παιδαγωγών και άλλων επιστημόνων, θα σταθούμε σε έναν ακόμα Σοβιετικό παιδαγωγό που έχει να επιδείξει αξιόλογο έργο παιδαγωγικής δράσης και συγγραφής, που άγγιξε και τους αστούς παιδαγωγούς, τον Βασίλι Αλεξάντροβιτς Σουχομλίνσκι (1918 - 1970).

Ο Β. Α. Σουχομλίνσκι γεννήθηκε στις 28 Σεπτέμβρη του 1918 σε ένα χωριό της σημερινής περιοχής Κιρόβογκραντ της Ουκρανίας. Προερχόταν από αγροτική οικογένεια και ήταν πάντα αριστούχος στις σπουδές του στο σχολείο. Από το 1935 αρχίζει να δουλεύει ως δάσκαλος και το 1938 παίρνει το πτυχίο του από το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο της Πολτάβας (το ίδιο όπου φοίτησε και ο Α. Σ. Μακάρενκο). Κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου πολέμησε στην πρώτη γραμμή του μετώπου και τραυματίστηκε σοβαρά στη Μάχη της Μόσχας το 1942. Μετά την απελευθέρωση των περιοχών της πατρίδας του, το 1944, επέστρεψε εκεί και διορίστηκε διευθυντής της Περιφερειακής Λαϊκής Εκπαίδευσης, ενώ το 1947 - '48 ανέλαβε διευθυντής του σχολείου του χωριού Παβλίς, όπου ανέπτυξε το πλούσιο παιδαγωγικό του έργο και υπηρέτησε τη θέση αυτή μέχρι το τέλος της ζωής του.

Ο δάσκαλος να είναι παιδαγωγός, αρχιτέκτονας των ανθρώπινων ψυχών

Αποσπάσματα από ομιλία του Μ. Ι. Καλίνιν σε παρασημοφορημένους δασκάλους το 1939

Σοβιετική αφίσα: «Οι νέοι χτίστες του κομμουνισμού! Μπροστά για νέες επιτυχίες στη δουλειά και την Εκπαίδευση»!

Σε προηγούμενα δημοσιεύματα του αφιερώματος είδαμε τις δυσκολίες που υπήρξαν στα πρώτα βήματα της Επανάστασης με την εχθρική στάση της πλειοψηφίας των παλιών εκπαιδευτικών και τα μέτρα που πάρθηκαν για να ξεπεραστεί τάχιστα το σαμποτάζ που έκαναν στο ενιαίο σχολείο για όλα τα παιδιά του λαού. Αναμφισβήτητα, ο ρόλος του δασκάλου είναι κομβικός για την ανάπτυξη της Εκπαίδευσης. Ο δάσκαλος πρέπει να είναι παιδαγωγός, έλεγε ο Μιχαήλ Ιβάνοβιτς Καλίνιν.

Ο Μ. Ι. Καλίνιν (1875 - 1946) ήταν διακεκριμένο στέλεχος του Κομμουνιστικού Κόμματος και της σοβιετικής κυβέρνησης. Το Μάρτη του 1919, στο 8ο Συνέδριο του Κομμουνιστικού Κόμματος Ρωσίας εκλέχτηκε στην Κεντρική Επιτροπή του Κόμματος. Το Δεκέμβρη του 1922, μετά το σχηματισμό της ΕΣΣΔ, ο Καλίνιν εκλέχτηκε πρόεδρος της Κεντρικής Εκτελεστικής Επιτροπής της ΕΣΣΔ. Μετά το 14ο Συνέδριο του Κόμματος, το 1925, αναδείχθηκε μέλος του ΠΓ της ΚΕ του κόμματος. Από το Γενάρη του 1938 έως το Μάρτη του 1946 διατέλεσε πρόεδρος του Προεδρείου του Ανώτατου Σοβιέτ και αργότερα μέλος του Προεδρείου.

Είχε τεράστια εμπειρία και γνώριζε καλά τη ζωή του λαού. Εγραψε πολλές εργασίες για διάφορα θέματα της οικοδόμησης του σοσιαλισμού και έδινε μεγάλη σημασία στο θέμα της κομμουνιστικής αγωγής.

Στους λόγους του και στα άρθρα του έδινε ειδική προσοχή στο καθήκον να καλλιεργηθεί η νεολαία στην κομμουνιστική κοσμοαντίληψη και στο καθήκον της διαπαιδαγώγησης της νεολαίας στο πνεύμα της κομμουνιστικής ηθικής. Κι αυτό ήταν μια από τις αποστολές του σοβιετικού σχολείου.

Πρωτοπόρα παιδαγωγική σκέψη

Μια μικρή ματιά στην τεράστια συμβολή του Αντόν Σεμιόνοβιτς Μακάρενκο

Ο Α. Σ. Μακάρενκο

Ένας από τους πιο γνωστούς σοβιετικούς παιδαγωγούς ήταν ο Αντόν Σεμιόνοβιτς Μακάρενκο (1888 - 1939). Μάχιμος εκπαιδευτικός από τα πρώτα χρόνια της Επανάστασης, ανέλαβε αρχικά τη δημιουργία και διεύθυνση του σχολείου για τα αλητόπαιδα, τα παιδιά του δρόμου, που πήρε το όνομα «αποικία Γκόρκι», και αργότερα συνέχισε διευθύνοντας την εργατική παιδική κομμούνα «Ντζερζίνσκι».

Η νέα εργατική εξουσία στη Σοβιετική Ρωσία έπρεπε πέραν όλων των άλλων να αντιμετωπίσει το εκρηκτικό πρόβλημα των παιδιών του δρόμου. Ηταν πρόβλημα που δημιούργησε ο ιμπεριαλιστικός Α' Παγκόσμιος Πόλεμος και η στρατιωτική επέμβαση 14 καπιταλιστικών κρατών (μεταξύ αυτών και της Ελλάδας) ενάντια στην Επανάσταση. Επρόκειτο για 7,5 εκατομμύρια εγκαταλελειμμένα τέτοια παιδιά τα πρώτα χρόνια της σοβιετικής εξουσίας. Παιδιά του δρόμου που μέσα στη βιοπάλη συχνά κατέληγαν σε συμμορίες που έκλεβαν, επαιτούσαν, εκ των οποίων μάλιστα τουλάχιστον το 10% έκανε και χρήση ναρκωτικών ουσιών. Παρά το μέγεθος του προβλήματος, τις τεράστιες καταστροφές που είχαν προκληθεί από τους πολέμους, η Σοβιετική Ενωση το πάλ

εψε και μέσα σε μερικά χρόνια κατάφερε με οργανωμένο τρόπο να περιθάλψει και να μορφώσει όλα αυτά τα παιδιά σε ειδικές μορφωτικές - εργασιακές κολεκτίβες.

Ο Μακάρενκο, λοιπόν, είχε καθοριστικό ρόλο σε αυτόν τον άθλο και μέσα από αυτή τη δουλειά ανέπτυξε το σύστημα των παιδαγωγικών του απόψεων, που συνέβαλε στην ανάπτυξη της παιδαγωγικής σκέψης όχι μόνο της Σοβιετικής Ενωσης, μα και των άλλων σοσιαλιστικών χωρών και γενικότερα των μαρξιστών παιδαγωγών.

Μπαίνουν οι βάσεις για ένα ζηλευτό εκπαιδευτικό σύστημα

Αποσπάσματα από κείμενο του πρώτου Λαϊκού Επιτρόπου Παιδείας, Ανατόλι Βασίλιεβιτς Λουνατσάρσκι

Στην προσπάθεια εξάλειψης του αναλφαβητισμού, τη δεκαετία του 1920, σε μια επαρχία

Συνεχίζοντας το αφιέρωμά μας στην Οκτωβριανή Επανάσταση και τις τομές που έφερε στο χώρο της Παιδείας, θα σταθούμε αναλυτικά στη σκέψη και στην προσφορά μεγάλων Σοβιετικών παιδαγωγών, ανθρώπων που πρόσφεραν πολλά στην παιδαγωγική θεωρία, αλλά και στην οργάνωση και την παραπέρα ανάπτυξη των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων στη Σοβιετική Ενωση.

Σε αυτό το πνεύμα, θα ξεκινήσουμε από τον Ανατόλι Βασίλιεβιτς Λουνατσάρσκι (1875-1933), που ήταν ο πρώτος Λαϊκός Επίτροπος της Παιδείας στη Ρωσική Ομοσπονδία και έμεινε σε αυτήν τη θέση έως το 1929.

Παλεύοντας με σοβαρές δυσκολίες

Ο Λουνατσάρσκι είχε καθοριστική συμβολή στη διαπάλη με τους παλιούς εκπαιδευτικούς (όπου κυριαρχούσαν στοιχεία εχθρικά προς την επανάσταση), στη δημιουργία της Ενωσης των Διεθνιστών Δασκάλων. Τις πρώτες ήδη μέρες της εργασίας του στο Λαϊκό Επιτροπάτο της παιδείας της Ρωσικής Ομοσπονδίας, δηλαδή στις 15 του Νοέμβρη 1917, αποτάθηκε με επιστολή του «Προς όλους τους σπουδαστές», όπου έγραφε πως «ο δάσκαλος, ο πραγματικός δάσκαλος, τέτοιος πρέπει να είναι: Πρώτα απ' όλα να είναι με το λαό σ' όλα τα βιώματά του, ακόμα και στις πλάνες του. Πάτε να τον βοηθήσετε. Είναι γεμάτος δύναμη, τον περιστοιχίζει όμως η δυστυχία. Δόξα σ' εκείνον, που, στη βαριά τούτη ώρα της δοκιμασίας του, πάει με το λαό».

Επαναστατικός αναβρασμός...

Από τους πρώτους μήνες της Επανάστασης παίρνονται άμεσα μέτρα για την άνοδο του μορφωτικού επιπέδου του λαού. Είναι χαρακτηριστική η εντολή που δίνει ο Λένιν τον Δεκέμβρη του 1918 για συγγραφή αναγνωστικού για εργάτες και αγρότες: «Αποστολή: Μέσα σε δυο βδομάδες να ετοιμαστεί ένα αναγνωστικό για αγρότες και εργάτες. Το βιβλίο αυτό πρέπει να αποτελείται από ξεχωριστά, αυτοτελή φυλλάδια με 2-4 τυπωμένες σελίδες, και που το καθένα από αυτά να είναι κάτι το ολοκληρωμένο. Η ανάπτυξη του θέματος να είναι πολύ εκλαϊκευτική, για τον πιο απλό αγρότη». Μέσα σε δυο βδομάδες!

Η συμβολή του Λένιν στην υπόθεση της πλατιάς μόρφωσης του λαού (Β’ Μέρος)

Υπαίθριο, μετακινούμενο σχολείο για τα παιδιά των αγροτών, τη δεκαετία του 1920

Ο λόγος του Β. Ι. Λένιν στο 1ο Πανρωσικό Συνέδριο για την Εκπαίδευση, στις 28 Αυγούστου 1918, δίνει μια ουσιαστική εικόνα του ρόλου της εκπαίδευσης στη διαπάλη ανάμεσα στην παλιά κοινωνία και τη νέα, που πάει να χτιστεί με την Επανάσταση. Τα παρακάτω αποσπάσματα (σύντομη περίληψη δημοσιεύτηκε στις 29 Αυγούστου 1918) είναι χαρακτηριστικά:

«Ενα από τα συστατικά μέρη της πάλης που διεξάγουμε σήμερα είναι το θέμα της δημόσιας εκπαίδευσης. Στην υποκρισία και την ψευτιά μπορούμε να αντιτάξουμε την πλήρη και απροκάλυπτη αλήθεια. Ο πόλεμος έδειξε χτυπητά τι σημαίνει "θέληση της πλειοψηφίας", που μ' αυτή καλυπτόταν η αστική τάξη, ο πόλεμος έδειξε ότι μια χούφτα πλουτοκράτες σέρνουν τους λαούς στη σφαγή για τα συμφέροντά τους. Η πίστη πως η αστική δημοκρατία εξυπηρετεί την πλειονότητα υποσκάφτηκε τώρα οριστικά. Το Σύνταγμά μας, τα Σοβιέτ μας, που ήταν κάτι το νέο για την Ευρώπη, αλλά που για μας είναι κατανοητά ακόμη από την πείρα της επανάστασης του 1905, αποτελούν το καλύτερο παράδειγμα ζύμωσης και προπαγάνδας, που ξεσκεπάζει όλη την ψευτιά και την υποκρισία του δημοκρατισμού τους. Διακηρύξαμε ανοιχτά την κυριαρχία των εργαζομένων και των εκμεταλλευομένων - αυτό αποτελεί τη δύναμή μας και την πηγή του ακατανίκητού μας».